Radyasyon Kaynakları İşlemleri

Radyasyon, enerji dalgaları veya enerjili parçacıklar şeklindeki bir enerji aktarımı olup kararsız atomlardan meydana gelebilir veya cihazlar tarafından üretilebilir. Radyasyon kavramı temelde iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyon olmak üzere iki başlık altında incelenir.

İyonlaştırıcı radyasyon daha yüksek enerjiye sahip olan, insan vücuduna nüfuz edebilen ve maddenin içinden geçerken enerjisini maddeye aktararak maddedeki atomları doğrudan veya dolaylı yollarla etkileyerek iyon çiftleri oluşturabilen radyasyon olarak tanımlanır. İyonlaştırıcı radyasyonun madde üzerindeki etkisi iyonlaşma olarak adlandırılır ve kurşun, çelik, beton, su, plastik veya insan dokusu gibi herhangi bir maddede meydana gelebilir. Diğer yandan radyasyonun daha az enerjili, iyonlaştırıcı olmayan türleri de (radyo dalgaları, mikrodalgalar, kızılötesi ve görünür ışık) vardır.

İyonlaştırıcı radyasyon türleri, X-ışınları ve gama ışınları ile alfa parçacıkları, beta parçacıkları, ağır iyonlar ve serbest nötronlar gibi parçacıklardır. İyonlaştırıcı radyasyon ile bilgileri içeren bu dokümanda, iyonlaştırıcı radyasyon terimi kısaltılarak radyasyon olarak kullanılmıştır.

Radyasyon kaynakları doğal olarak çevremizde mevcuttur ve dünya üzerinde çok sayıda radyasyon kaynağı bulunmaktadır. Bu nedenle insanlar nerede oldukları veya ne yaptıklarına bakılmaksızın sürekli olarak radyasyona maruz kalmaktadır. Doğal radyasyona maruz kalınmasının iki önemli kaynağı bulunmaktadır. Bunlar; dünya atmosferine giren yüksek enerjili kozmik ışınlar ve parçacıklar ile yer kabuğu kökenli olup çevremizde her yerde hatta insan vücudunda bile bulunan radyoaktif maddelerdir. Radyasyon, doğal olarak çevremizde var olduğundan dolayı ortadan kaldırılamaz ancak radyasyona maruz kalma durumları kontrol altına alınarak radyasyon kaynaklı riskler azaltılabilir.

X-ışınları ve radyoaktivitenin 19. yy sonlarında keşfedilmesinden bu yana radyasyonun ve radyoaktif maddelerin yapay olarak elde edilmesi sağlanmış, radyasyon kaynakları, cihaz, sistem ve donanım teknolojisi geliştirilerek insanların yararına farklı uygulama alanlarında kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde radyasyon kaynakları endüstri, tıp, güvenlik, tarım, hayvancılık, araştırma, eğitim gibi birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Radyasyon uygulamaları, radyasyonun bilinçli ve kontrollü olarak kullanıldığı yasal düzenlemelere tabi faaliyetlerdir. Bu düzenlemeler; mesleki, tıbbi ve halk ışınlanmalarına karşı radyasyondan korunmanın temini için radyasyon güvenliğinin ve radyoaktif kaynakların emniyetinin sağlanmasına ilişkin kural ve standartları kapsar, radyasyon kaynaklarının güvenli kullanımına yönelik bilimsel, teknik ve idari gereklilikleri belirler. Ülkemizde, radyasyon uygulamalarının yetkilendirilen kuruluşlarca güvenlik ve emniyet sağlanacak şekilde yürütülmesine ilişkin düzenleme, değerlendirme, yetkilendirme, denetim ve yaptırım faaliyetleri NDK tarafından yürütülmektedir.

Türkiye’de Radyasyon Kaynakları kitapçıklarının amacı, ülkemizde bulunan radyasyon kaynakları (X-ışını cihazları, kapalı ve açık radyoaktif kaynaklar ile kapalı radyoaktif kaynak içeren cihazlar) ve bu kaynakların kullanımları ile ilgili olarak yapılan yetkilendirme ve denetim faaliyetlerine yönelik verileri sunmaktır. Sunulan verilerin NDK'nın sürdürdüğü düzenleyici kontrol faaliyetlerini kapsam ve miktar olarak göstermesi ve ülkemizde radyasyondan korunma, radyasyon uygulamaları ve bu uygulamalarla ilgili gelişmeleri inceleme gibi konularda çalışmalar yapacak kişi ve kuruluşlara bilgi sağlaması amaçlanmıştır.